من در این چند روزی که سر مردن استیو جابز در بالاترین و وبلاگ ها دعوا بود متوجه شدم که چقدر جماعت ایرانی در مورد دنیای سرمایه داری و به طور خاص آمریکا و مشکلاتش کم اطلاع و بی اطلاعند و چقدر تحت تاثیر تبلیغات ساده انگارانه فکر می کنند. و متاسفانه این شامل کسانی که در خارج ایران زندگی می کنند هم میشه. بنابراین تصمیم گرفتم با اینکه واقعا حس و حال نوشتن ندارم یک سری مطلب بنویسم و کمی در این مورد اطلاعات به ملت بدم. یک چیز رو هم پنهان نمی کنم. من با اینکه مکانیزم بازار آزاد رو یک ابزار اقتصادی قوی می دونم اما کاملا دغدغه اجتماعی سیاسی چپ دارم. این سری مطالب احتمالا شامل خیلی فکت و یا ادعا ها میشه که من سعی می کنم برای اونهایی که محل مناقشه اند منبع ذکر کنم ولی به دلیل تنبلی منبع اونهایی که واضح اند و به راحتی میشه با گوگل کردن تاییدشون کرد رو ذکر نمی کنم.

دارم فکر می کنم با چی شروع کنیم. با یکی از موضوعات روز یعنی مالیات شروع می کنیم.

یکی از مباحثی که خیلی این روز ها در آمریکا داغه مساله افزایش مالیات ثروتمندان به خصوص یک درصد بالا هرم درآمدی هست. من به شخصه کاملا با افزایش مالیات ثروتمندان موافقم. برای اینکه دلایلم رو توضیح بدم اول کمی در مورد تاریخچه مالیات در آمریکا صحبت کنیم. قانون مالیات فعلی آمریکا بسیار پیچیده است و نسخه ی کتاب خانه دانشگاه ما حدود ۲۰۰۰ صفحه بود. دلیلش هم اینه که اولا این قانون پر از بخشش های مالیاتی خاص برای بخش های مختلف اقتصادی هست (اینکه چطور این منافع خاص وارد قانون مالیات شده بخش بزرگیش به لابی گری برای منافع خاص در آمریکا بر می گرده که خودش داستانی داره و احتمالا یک پست رو کامل به اون اختصاص بدم) دومین دلیل پیچیدگی این قانون اینه که به مرور ملت کلک های جور واجوری با استفاده از نقاط در رو این قانون سوار کردند. IRS هم که مامور جمع آوری مالیات بوده متوجه شده و اون های به دادگاه برده و بعد از برنده شدن در دادگاه بند های جدیدی به قانون اضافه شدند که جلوی این کلک ها گرفته بشه. یک نکته با مزه هم اینه که به دلیل پیچیدگی شدید این قانون الان هزینه این که شما به عنوان یک بیزنس بخوای کسانی رو استخدام کنی که از این قانون سر در بیارند و برای شما استراتژی مالیاتی بهینه تدوین کنند بسیار بالاست و بزینس های کوچک و متوسط از پس پرداختش بر نمیان. به عبارت دیگه هرچی بیزنس کوچک تر باشه احتمال اینکه شما مالیات اضافه ای بدی بیشتر میشه! بنابراین من سعی می کنم خیلی شیرجه نزنم در قانون مالیات آمریکا و فقط یک سری کلیات را این جا برای شما بگم.

در آمریکا هزار جور مالیات وجود داره. مثلا یک نوعش که من خودم به عنوان دانشجو دکترای خارجی پرداخت می کنم payroll tax نامیده میشه و خرج بیمه درمانی برای سالمندان و تامین اجتماعی برای آدم های فقیر میشه. بیشتر ایالت ها هم یک مالیات مخصوص به خودشون رو دارند که این یکی در ایالت من تکزاس وجود نداره. اما دو نوع مالیات به نظر من از همه بیشتر مهمند. یکی مالیات بر درآمد (income tax) که من به دلیل کم بودن درآمدم پرداخت نمیکنم و دومی مالیات بر سود سرمایه (capital gains tax) که اونم حدس بزنید پرداخت می کنم یا نه. منبع اصلی درآمد دولت آمریکا هم هین دوتا مالیات هست. مالیات بر درآمد یعنی مالیاتی که بر درآمد (سود) یک فرد یا یک مجموعه اقتصادی وضع شده. مالیات دوم که دو نوع خودش داره و شامل کوتاه مدت و بلند مدت میشه و برای گیج نشدن شما نوع کوتاه مدتش رو فاکتور می گیریم، مالیاتی هست که بر سرمایه گذاری در بازار سرمایه مثل خرید سهام، املاک و آپشن ها قرار دادند. دعوایی که در آمریکا هست اینه که نرخ هر دوی ابن مالیات ها به خصوص دومی خیلی پایینه و باید بالا برده بشه. مخالفان این قضیه (عمدتا جمهوری خواهان) استدلالی که می کنند اینه که اولا بالا بردن مالیاتها باعث میشه فعالیت های اقتصادی بخوابه و در واقع یک جور مجازات کردن آدم موفق و پولسازه و انگیزه فعالیت رو از اون ها می گیره. دومین استدلال مهم اونها اینه که جکومت ذاتا در تخصیص صحیح منابع نا کارآمده وسببب حیف میل مالیات میشه. اگر قرار به خرج کردن پول مالیات شهروندان باشه، خود شهروندان خیلی بهتر از دولت منابعشن رو اختصاص می دهند و می دونند پول مالیات رو باید کجا خرج کنند. یک اصطلاح با مزه ای هم دارند. trickle down economics. یعنی اقتصاد به پایین چکنده! منظورشون هم اینه اگر من پول دار پولم رو برای خودم نگه دارم، این پول از مسیر سرمایه گذاری و فعالیت اقتصادی ای که من می کنم به پایین هم چکه می کنه و به دست آدم های فقیری که من استخدام می کنم و خدمات برشون تولید میکنم هم می رسه. بنابراین نیازی نیست که دولت از من مالیات بگیره و اون رو با ناکارامدی برای بهبود زندگی آدم های فقیر صرف کنه. یک حرف با مزه ای هم که جمهوری خواهان می زنند این است که افزایش مالیات ها رقابت پذیری اقتصاد آمریکا رو کاهش می دهد. فعلا این را علل حساب داشته باشید که یک گزارشی مجمع جهانی اقتصاد منتشر می کند که در آن اقتصاد های مختلف را بر اساس رقابتی بودنشان رتبه بندی می کند. در این گزارش سوییس و سوئد هر دو با نرخ مالیاتی به مراتب بیشتر از آمریکا بالاتر از آمریکا قرار دارند.

من هدفم از این پست اینه که ببینیم به این حرف هایی که این برادران جمهوری خواه می زنند و به طرز شگفت انگیزی قاطبه ایرانیان اون رو تکرار می کنند چه انتقاد هایی وارده.

اولین نکته اینه که در آمریکا از دوره ریگان همیشه مالیات ها در مقایسه با دوران قبل از اون خیلی پایین بوده. جالب است بدونید درصد مالیات بر در آمد در دهه پنچاه برای دهک بالایی در آمد حدود ۹۰ درصد بوده (منبع). و در دهه شصت و هفتاد تا هفتاد درصد پایین امده و در دوره ریگان طی دو اصلاح قانون مالیات ناگهان به رقم کم ۲۸ درصد می رسه. خیلی از آمریکایی ها درست به همین دلیل و به دلیل مقررات زدایی های اون دوره و کاهش هزینه برنامه های دولت که ریگان انجام داد (یادم باشه به مقررات زدایی هم یک پست اختصاص بدم) ریگان رو پایه گذار وضع فعلی وخیم سیاسی اجتماعی و اقتصادی آمریکا می دونند (منبع). در مقابلشون از نظر جمهوری خواه هم یک جورهایی ریگان بهترین چیزیه که بعد از اسلحه و pick up truck خلق شده. باز عده ای دیگه اون دوران سیاهی رو که مالیات بر در آمد ۹۰ درصد بوده اوج قدرت و رونق آمریکا می دونند. دروه ای که بیشتر مردم (به شرطی که سیاه نبودند) در رفاه نسبی زندگی می کردند و به تحصیل و بهداشت مناسب دسترسی داشتند. یک خانواده متوسط می تونست با کار کردن یکی از اعضای خانواده به تنهایی تامین باشه. مردم امید وار بودند و به عینه می دیدند که وضع بچه هاشون از خودشون بهتر میشه و الی آخر(منبع). بعدا بوش پدر و کلینتون کمی با این نرخ بازی کردند و در نهایت به نرخ فعلی ۳۵ درصد مالیت بر درآمد برای دهک بالایی رسیدند. مالیات بر سود سرمایه هم تا سال ۱۹۷۸ به مرور افزایش پیدا کرد تا از سال ۱۹۷۸ هی کم و کم تر شده تا به نرخ فعلی حداکثر ۲۰ درصد رسیده. جورج بوش پسر هم در اون بخشودگی مالیاتی معروفش اومد و درصد این مالیات رو برای دهک های بالایی برای مدت محدودی کم کرد و به ۱۵ درصد رسوند که این کار رو هم رفته تا به حال سبب انتقال حدود ۲ هزار ملیارد دلار از درآمد دولت آمریکا البته برای کار و سازندگی به ثروتمندان شده. حالبه بدونید اوباما هم که با شعار افزایش مالیات بر ثروتمندان روی کار اومده بود در نهایت طی به نظر من یک جنگ زرگری سیاسی این بخشودگی مالیاتی رو تمدید کرد.

چند نکته رو اینجا می خواهم برجسته کنم.
اولیش نقش علم اقتصاد در این چرخش سیاسی در دوره ریگان هست. در دهه هفتاد بعد دوران طلایی بعد جنگ آمریکا آمریکا دچار یک رکود تورمی و بی کاری مزمن شده بود. سیاست های اقتصادی اون دوره هم که بر دخالت مستقیم دولت عرضه عمومی و تنظیم مرتب سیاست های پولی و هزینه های دولت در واکنش به وضعیت اقتصادی بود (که به آن اقتصاد کینزین می گویند) اصلا جوابگو نبود. بنابراین ایده هایی که آزاد سازی افتصادی ترویج می کردند شامل کوچک کردن دولت، محدود کردن حجم پول، کاهش مالیات و غیره فرصت پیدا کردند تا در دوره ریگان اجرا شوند. میلتون فریدمن معروف هم که در ایران آن را عده ای حلوا حلوا می کنند در همین دوره مشاور اقتصادی ریگان بود. میلتون حتی پا رو از تبلیغ مزایای بازار و مضرات دخالت دولت در اقتصاد فرا تر گذاشته بود و بر این باور بود که آزادی اقتصادی، آزادی سیاسی به همراه خواهد داشت که البته بعدا دبدیم خیلی از این خبر ها نیست.

نکته دوم گسترش شدید فردیت در ده شصت و به دنبالش هفتاد بود که به هر کس این حس رو می داد که جزیره ای مستقل و احتمالا بی نیاز از بقیه است. با اینکه دهه شصت دهه پرسش مستقیم این فرد گرایی از قدرت و عطش اون برای آزادی های سیاسی و اجتماعی بود، اما از اواخر دهه هفتاد این فرد گرایی توسط کمپانی های بزرگ کم کم به سرقت رفت. در دهه هفتاد کمپانی های بزرگ به کمک تبلیغات موثر و با به رسمیت شناختن فردیت آدم ها و به طبعش عرضه محصولات متنوع برای ذائقه های متقاوت توانستند اونها رو از چزیره های مستقل انقلابی به حزیره های مستقل مصرف کننده تبدیل کنند. اگر هم این مصرف کنندگان خوش بخت و سرگرم تصادفا می پرسیدند که چرا سهمشان از قدرت و ثروت کشورشان این قدر کم است، یک پاسخ قانع کننده برای آنها تدارک دیده شده بود. رویای آمریکایی. در آمریکا یکی به دلیل چند دهه ثبات اقتصادی و رونق پس از جنگ و تقسیم نسبتا مساوی ثروت در آن زمان و یکی به دلیل همان فرد گرایی یاد شده کم کم این تفکر شکل گرفته بود اگر فردی به اندازه کافی تلاش کند ثروتمند خواهد شد. حتی اگر از خانواده ای فقیر باشد. حتی اگر مهاجر باشد. اگر هم آٔدمی فقیر بود دلیلش این نیست که روزگار نامراد بوده، این آدم خودش تنبلی کرده است. هنوزم که هنوزه در آمریکا خیلی از آدم های طبقه متوسط و پایین شدیدا با افزایش مالیات ثروتمندان و کمپانی های بزرگ مخالفنند. قاعدتا نباید این طور باشد چون این به وضوح بر خلاف منافع آنهاست. اما چون این آدم ها جدا باور دارند که یک روزی ثروتمند می شوند، مالیات ها را برای روز ثروتمند شدن خود پایین می خواهند. به عبارت دیگر در آمریکا بسیاری از آدم های فقیر خود را ثروتمندانی در عسرت می بینند که کمی الان دچار دردسری موقتی شده اند. البته ظاهرا کم کم رویای آمریکایی هم دارد به فنا می رود. یک مطالعه جدید نشون می ده که ظاهرا در جامعه فعلی آمریکا امکان جابه کایی بین سطوح مختلف در آمدی همبستگی شدید با وضع فعلی پدرو مادر شما دارد. به عبارت دیگر اگر شما فقیر باشید احتمالا هر چه قدر هم تلاش کنید فقیر خواهید موند. (اینجا رو ببینید)

نکته سوم نحوه انتخاب ریگان بود. دوره ریگان اولین دوره ای در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود که سیاست مداری سعی کرد به صورت فعال به خواسته های این جزیره های مستقل مستقر در کاناپه ولو آنکه احمقانه باشند پاسخ دهد. این باعث شد ریگان کارتر رو که شعار دور شدن از مصرف گرایی و برگشتن به اصل انسانی رو می داد، شکست سختی دهد. این روند تا به امروز ادامه دارد و هیچ کدام از کاندیداها جرئت نمی کنند به طور مستقیم از سبک زندگی آمریکایی در جریان انتخابات انتقاد کنند. (این وسط موش دواندن ایران سر جریان گروگان گیری رو هم نباید فراموش کرد. عده ای می گویند ایران بر مبنای توافق پشت پرده ای با جمهوری خواهان که صد البته هیچ وقت اثبات نشده است، گروگان ها را یک روز بعد از اتمام دوره کارتر آزاد کرد و با تحقیرش از او چهره ای ضعیف جلوی عامه آمریکا ساخت. حتی اگر هم توافق پشت پرده ای در کار نباشد، در هر صورت این که کارتر نتوانست مساله گروگان ها رو حل کند بد جوری به وجه اش ضربه زد.) سیاست های آزاد سازی ریگان البته به طور موقت جواب دادند. البته اگر جواب دادن را به معنی رشد حجم اقنصاد و نه بهبود وضع زندگی عام مردم بگیریم. جالب است که بدانید با وجود رشد آهسته و پیوسته ای که در دوره ریگان وجود داشت درصد تعداد آدم های زیر خط دقیقا هیچ تغییری نکرد. اون اواخر دوره ریگان هم یک سری مشکلات مثل بحران مالی پسنداز و قرضه هم شروع شدند که البته زیاد مهم نیست. به این نکته باز هم بر می گردیم.

نکته چهارم ترکیدن اتحادیه های کارگری در دهه هفتاد آمریکا بود. اتحادیه کارگری که مسوول مستقیم بهبود زندگی خیلی از آمریکایی های طبقه متوسط بودند در در دهه پنجاه و شصت پیوند محکمی با دموکرات ها داشتند. اما در دهه هفتاد جماعت چپ چند تکه شدند و سیاه ها و دوستداران محیط زیست و فمنیست از دل چپ ها آمدند بیرون و هر کدامشان شروع کرد ساز خودش را زدن. از آن طرف جماعت بیزنس که تو دهه هفتاد شروع کرده بودند با هم متحد شدن (مرجع) طی یک ضد حمله و البته با استفاده از امکانات مالیشون اتحاد دمکرات - اتحادیه رو به اتحاد دموکرات - بیزنس تا حدود زیادی تغییر دادند. در نتیحه اتحادیه ها بخش بزرگی از فدرت و به دنبالش پایگاه اجتماعی شون رو از دست دادن و پایگاه اجتماعی اون ها پیرو مخ زنی هایی که ذکرش رفت از اردوگاه جمهوری خواهان ناگهان سر در آورد. دموکرات هم این حزب بی بو و خاصیتی شد که الان می بینیم. در نهایت هم بعدها با جهانی سازی و خروج شغل های مربوط به تولید صنعتی از آمریکا به سمت کشورهای توسعه نیافته آخرین رمق اتحادیه کارگری از بین رفت.

آخرین نکته ای که باید برای فهم کاهش ناگهانی مالیات بهش اشاره کنم حضور کمپانی های بزرگ به طور بی سابقه ای در کنار ریگان بود. آدم های دور و بر ریگان اکثرا آدم هایی با روابط خاص با کمپانی های بزرگ بودند. برای مثال وزیر خزانه داری ریگان CEO قبلی مریل لینچ انتحاب شد تا موی لای درز کاهش مالیات ها نرود. مریل لینچ یکی از بانک های بزرگ سرمایه گذاری آمریکا بود که بحران مالی اخیر هم وسط ماجرا بود و دولت آمریکا Bank of America رو مجبور کرد (با قول کمک مالی از پول مالیات دهندگان) که آنرا بخرد و از وزشکستگی نجات دهد. اگر این نکته رو مد نظر داشته باشید مقررات زدایی شدیدی رو که ریگان از فعالیت های اقتصادی انجام داد هم درک می کنید. جالبه که بدونید CEO قبلی گلدمن سکس یک بانک قدرتمند دیگه سرمایه گذاری در آمریکا هم وزیر خزانه داری بوش بود.

القصه این طوری شد که مالیات ها کاهش پیدا کرد. سیاست های بوش هم که فتوکپی ریگان با دوز بالاتر جنگ بود. کلینتون هم این وسط یکی می زد به نعل و یکی به میخ و تغییری در این روند نداد. حالا بیایید ببینیم واقعا چقدر این کاهش مالیات ها اولا منصفانه و دوما موثر بوده است.

برای بررسی مالیات ها از نظر اخلاقی باید به فلسفه مالیات برگردیم. یکی از توجیه های اصلی برای مالیات این است که برای هر فعالیت اقتصادی یک سری ملزومات و زیر ساخت ها شمال راه ها و حمل نقل، امنیت، آموزش نیروی کار، حفظ سلامت نیروی کار و غیره وجود دارد که نگهداری و ایجاد این ملزومات هزینه بر است. گذاشتن تامین آنها به عهده بازار هم نا کاآمد و نا ممکن است و سبب اتلاف منابع می شود. بنابراین هر کس که فعالیت اقتصادی ای انجام می دهد باید متناسب با بهره ای که از این بستر می برد (که خودش در بیشتر موارد متناسب با در آمد شخض است) باید مالیاتی را بپردازد تا هزینه این ملزومات شود. به این معنا هر کس باید متناسب با در آمدش مالیات پرداخت کند. در این حالت درصد پرداخت مالیات در همه دهک ها درآمدی قاعدتا برابر باشد. اما مالیات یک کارکرد دیگر هم دارد. بازتوزیع درآمد. نشان داده شده است که اگر بازار آزاد مبتنی بر سرمایه را به حال خودش رها کنیم بعد از مدتی ثروت در دست گروه قلیلی جمع می شود. برای آن هم که بازار عملکرد لازم رو داشته باشد باید درآمد به اندازه کافی بین گروه های مختلف پخش شده باشد. بنابراین نیاز به مکانیزمی است که در جهت خلاف این تجمع درآمد اثر کند و گستردگی نسبی آن را در بازار را دست نخورده نگه دارد. یک مکانیزم که می تواند این کار را انجام دهد مالیات است. به این معنا باید مالیات کمی بیشتری از دهک های بالایی گرفته شود و صرف ایجاد فرصت های کافی (در قالب آموزش. خدمات اجتماعی و غیره) برای طبقه پایین شود. به این سیستم مالیاتی progressive گفته می شود که در بیشتر کشور های پیشرفته استفاده می شود. این کمی مالیات اضافه در حالی که زیاد طبقه بالا رو اذیت نمی کند، برای طبقه پایین واقعا به معنای زندگی بهتر است و به این معنا هم قابل توجیه هست. حالا اگر بخواهیم بفهمیم در کشوری زور کدام گروه از اقلیت پولدار یا اکثریت متوسط و فقیر در حکومت می چربد، باید بینیم آیا پول دارها درصد بیشتری از درآمدشان را مالیات می دهند یا اینکه این میزان بین دهک های مختلف مساوی است و یا در حالت استثماری ناجورش پول دار ها درصد کمتری از فقرا مالیات می دهند. اگر به داده های مربوطه به آمریکا نگاه کنیم و یک درصد مالیات موثر شامل انواع مالیات هایی که شخص می پردازد محاسبه کنیم می بینیم که درصد مالیات موثر برای هشتاد درصد پایین (معادل درآمد کمتر از صد هزار دلار در سال) بین ده تا سیزده درصد کمتر از بیست درصد بالا (معادل در آمد سالی صد هزار دلار و بیشتر) هست (منبع). تا اینجایش به نظر همه چیز عالی و به نفع فقرا است. اما اگر بیست درصد بالا را به گروه های کوچک تری بشکنیم می بینیم که درصد پرداخت مالیات وقتی درآمد از صد هزار بیشتر می شود از ۳۱ درصد شروع می شود کمی افزایش می یابد و به یک ماکزیم ۳۲ درصدی می رسد و بعد با یک درصد کاهش به ۳۱ درصد می رسد. به عبارت بهتر افرادی که بین صد تا دویست هزار دلار در سال درآمد دارند مالیاتی مساوی با افرادی که به طور متوسط یک ملیون دلار و خورده ای در آمد دارند می پردازند. این معنی اش این است که سیستم اصلا progressive نیست و به هیچ وجه جلوی شدید تر شدن فاصله ضعیف و غنی را نمی گیرد.
اما قضیه در اینجا تمام نمی شود. این دهک بندی که در بالا استفاده کردیم و فرقی بین این که منبع در آمد از کجا بوده نمی گذارد و تنها متوسط درصد مالیات بین همه اعضای دهک را محاسبه می کند. اما همان طور که در بالا اشاره کردم نرخ مالیات برای سود سرمایه و درآمد از کار متفاوت است. برای مثال اگر شما ده ملیون دلار از مسیر کارتان در آمد داشته باشید مالیات موتر شما تقریبا ۳۴٪ خواهد بود در حالیکه اگر ده ملیون دلار سود سهام شما باشد نرخ موثر مالیات شما ۱۷٪ خواهد بود (منبع). و دقیقا عمق فاجعه همین جا است. یک درصد بالای آمریکا تفریبا ۴۲٪ سرمایه آمریکا را در اختیار دارند و هشتاد درصد پایین تفریبا ۷٪! بخش اعظم در آمد آدم های خیلی ثروتمند هم از مسیر سود سرمایه است. به علاوه در آمریکا خیلی از مدیر عامل ها و کارمندان شرکت ها یک کلک بامزه ای را برای فرار از مالیات سوار می کنند. بدین ترتیب که CEO شرکت مربوطه می آید به صورت «نمادین» ماهی یک دلار حقوق می گیرد. البته نگران نباشید. CEO مزبور بعدش از گرسنگی نمی میرد. او دستمزدش رو هر چند سال یک بار دستمزدش رو به صورت stock option دریافت می کند که همان طور که حالا می دانید مالیاتش به جای ۳۵ درصد ۱۵ درصد است. یک نمونه اش هم همین استیو جابز مخترع خودمان بود. من دیگر سراغ بقیه سوراخ سمبه های قانون مالیات آمریکا و راه های در روی مالیات نمی روم. برای یک نمونه با مزه بگویم که پارسال جنرال موتورز با آن عظمت و تشکیلات مالیاتی که پرداخت صفر بود که از مالیاتی که من دانشجو دادم کمتر است. به عبارت دیگر نه تنها موفقیت در سیستم فعلی مجازات نمی شود بلکه فقیر بودن است که مجازات می شود!
بنابراین من فکر می کنم وضعیت فعلی مالیات ها منصفانه نیست. ظاهرا اوباما بعد تمدید بخشش مالیات ها یادش افتاده که افزایش مالیات ها برای ثروتمندان ایده خوبی ست که با توجه به نوع شخصیتش و این که اهل درگیر شدن نیست خیلی بعید است بتواند از پس جمهوری خواهان بر بیاید و این کار را عملی کند.

در مورد موثر بودن. خیلی ها استدلال می کنند که کاهش مالیات ها در دوره ریگان مسبب اصلی رونق اقتصاد آمریکا در دهه نود بوده است. من که شک دارم. تا آنجایی که من می دانم علت اصلی رونق اقتصاد آمریکا در دهه نود سیاست های پولی بانک مرکزی آمریکا در دوره ریگان و خرج بی حساب ازحساب آیندگان که آغاز کسری بودجه آمریکا هم شد بود (مرجع). به علاوه رشد حبابی بازار بورس و در نهایت ورود اینترنت در دهه نود هم عامل های مهمی بودند. اثری که کاهش مالیات ها داشته بیشتر خود را در قالب رشد نابرابری در بیست سی سال اخیر در آمربکا و قدرت گرفتن هر جه بیشتر کمپانی ها بزرگ نشان داده است. به علاوه در سال ۲۰۰۱ هم بوش مالیات ها را باز هم کاهش داد که خیلی ها استدلال می کنند عملا فایده خاصی نداشت و تنها سبب افزایش شدید کسری بودجه آمریکا شد (کسری بودجه وقتی اتفاق می افتد که دخل کشوری کمتر از خرجش باشد. این جناب بوش هم دخل را با کاهش مالیات ها کوچک کرد هم خرج را با جنگ هایش و طرح های تخیلی درمانی برای سالمندان بزرگ تر) در نهایت هم کاهش مالیات ها هیچ کمکی به جلو گیری از بحران مالی نکرد و عده ای زیادی در آمریکا به خصوص آدم های عادی شدیدا آسیب دیدند (در مورد بحران مالی هم یک پست خواهیم داشت). همین الان هم که اوباما بخشش های مالیاتی را تمدید کرده است، با اینکه وضعیت گردش مالی اکثر شرکت های بزرگ در آمریکا خوب است و همه شان سود قابل توجه سالیانه ای را گزارش می کنند، شرکت ها ترجیح می دهند روی همه پولی که در می آورد بخوابند و تمایلی به استخدام نیروی کار جدید ندارند و بیکاری تکان نمی خورد (اینجا رو ببینید). در واقع چیزی از آن بالا ها ظاهرا به پایین چکه نمی کند. و خود شهروندان پولدار منابع را خیلی هم عالی تخصیص نمی دهند. البته جایش تا دلت بخواهد شرکت های بزرگ در بازار های جدید مثل شرق آسیا و هند سرمایه گذاری و ایجاد شغل می کنند. به عبارت دیگر به نظر می رسد هیچ کدام از وعده هایی که طرفداران کاهش مالیات ها می دادند تحقق پیدا نکرده است. آنها می گفتند که کاهش مالیات ها سبب رشد اقتصادی خواهد شد و این رشد اقتصادی هم به فقیر و هم به غنی سود خواهد رساند که این طور نشد. آنها می گفتند کاهش مالیات سبب افزایش تفاضا در بازار می شود و این افزایش تقاضا اقتصاد را به تحرک در می آورد و در نتیجه عایدی دولت نه تنها با کاهش مالیات ها کم نمی شود که زیاد هم می شود! این هم اتفاق نیافتاد. در مقابل وعده اصلی مخالفان افزایش مالیات یعنی افزایش نابرابری تحقق پیدا کرده است.

در هر حال سر اینکه واقعا کاهش شدید مالیات ها آنهم تا این اندازه موثر است یا نه دعوا زیاد است و اگر از یک جمهوری خواه بپرسید حتما با حرارت آنرا تایید می کند و هر کس نظری دارد (اینجا رو ببینید). بنابراین من نمی خواهم خیلی وارد این داستان شوم اما چیز دیگری را می خواهم برجسته کنم. واقعا موثر بودن سیاست های اقتصادی یعنی چه؟ اگر به فرض کاهش مالیات سبب شود که اقتصاد کشوری در طی ۳۰ سال حجمش دو برابر شود اما قدرت خرید مردم عادی اصلا تغییری نکند و حتی برای قشر ضعیف کمتر هم شود و مردم دو برابر بیشتر هم کار کنند تا همان دستمزد سابق را بگیرند - اتفاقی که دقیقا در آمریکا افتاده است (منبع)- و اگر سیاستی منجر به این بشود که کمپانی ها چنان قدرتمند و بزرگ بشوند که ملتی برده آنها باشد آیا این یعنی این سیاست ها موثر بوده؟ اگر یک آمریکایی هر روز به این فکر کند که وضع او از پدر و مادرش بدتر است و وضع بچه هایش از او بدتر خواهد بود، این یعنی موفقیت؟ اگر به رشد اقتصادی نگاه کنیم بله، اما بعید می دانم جز عده کمی کسی در این میان خوشبخت تر و شادتر شده باشد. رشد اقتصادی در آمریکای سی سال گذشته به جای بهبود وضع همه ـ چیزی که همیشه مدافعان رشد وعده می دهند - واقعا وضعیت گروه بزرگی از مردم را بدتر کرده است. من به تئوری های توطئه معتقد نیستم اما عملا نتیجه اتفاقات سی سال گذشته یک جایجایی بزرگ ثروت از سوی طبقه متوسط به سوی عده ای خاص بوده است. به علاوه، چه کسی گفته رشد اقتصادی حتما خوب است و هدف غایی بشری است؟ مدل کنونی اقتصادی که رشد را در مرکز قرار می دهد یک فرض احمقانه می کند. این که منابع نا محدوند و تا ابد می توان رشد کرد. نه! منابع محدودند. خیلی هم سریع داریم به حد نهایی اش می رسیم. می دانید اگر هندی ها و چینی ها هم بخواهند اندازه آمریکایی ها در همین حال حاضر مصرف کنند ما به چهار تا کره زمین اضافه نیار داریم؟ پس برای چه همه کشورها تمام زورشان را می زنند که رشد کنند وقتی این رشد را حتی تا چند دهه دیگر هم نمی توان ادامه داد. آیا این رشد تاپایدار که در نهایت شاید مایه نابودی گونه بشر شود، به ایجاد نابرابری و ظلم و تبعیض می ارزد؟ حداقل در مورد کشور های پیشرفته شاید واقعا نیازی به این نوع رشد اقتصاد نباشد و هدف را باید پایدار سازی وضع موجود قرار داد. اصلا فرض کنیم افزایش مالیات ها باعث کند شدن رشد اقتصادی بشود. این به نظر من به داشتن زندگی آسوده تر و شاد برای همه می ارزد. مگر همه اروپا که نرخ بالاتری دارد الان تبدیل به یک خرابه شده است؟ این ها حرف هایی هست که این روز ها زمزمه اش در همین آمریکا به گوش می رسد و من می خواستم شمای خواننده این ها را بدانی و بعد آمریکا بشود کعبه مقصودت.


پی نوشت: توجه کنید که من در این مطلب هیچ مخالفتی با بازار آزاد ندارم و به نظرم بازار آزاد در مجموع بهترین شانس هر سیستم اقتصادی برای تخصیص منابع است. چیزی که باهاش مشکل دارم نحوه اجرای این ایده در آمریکا و این ایمان احمقانه در این کشور است که بازار همه مشکلات را حل خواهد کرد. به نظر من و خیلی های دیکر مساله تخصیص منابع مساله پیچیده ای است که یک جواب سر راست ساده (صرف بازار یا کمونیسم یا هر چیز دیگر) ندارد و باید با مجموعه ای از ابزار ها و کلک ها از پسش بر آمد. اتفاقا بخش بزرگی از اقتصاد جدید هم بر همین ایده استوار شده و اقتصاد دانان سعی می کنند که مثلا از موارد شکست بازار جلوگیری کنند یا متناسب با نوع مساله روش حل مناسبی را بیابند. نکته دیگری که با آن مشکل دارم فساد موجود در آمریکا و ضعف نهاد های دمکراتیک آن است که سبب شده است به جای یک بازار بی طرف و سالم یک نسخه کج و کوله به سمت جیب طبقه خاصی در آمریکا شکل بگیرد. درباره این نکته بعدا بیشتر برایتان تعریف می کنم.

پی نوشت ۲: یک نفری در کامنت ها به مساله انگیزه ها اشاره کرده. یکی از استدلال هایی که در دفاع از کاهش مالیات می شه اینه که کم کردن مالیات انگیزه برای کار و تولید رو افزایش می ده و یا سبب فرار سرمایه میشه. سر اینکه این قضیه تا چه حد موثره و آیا واقعا چند درصد ناقابل افزایش مالیات که نهایت مطلوب ما هست سبب اثر منفی قابل ملاحظه ای می شه باز دعواست و نظر زیاده. مثلا در مورد مالیات بر در آمد از یک سو میشه استدلال کرد افزایش مالیات ها سبب کاهش فعالیت اقتصادی شما می شه چون هزینه کار نکردن شما کاهش پیدا می کنه و از سوی دیگه میشه استدلال کرد که افزایش مالیات ها یا یک: سبب افزایش فعالیت شما می شه چون شما برای جبران درآمد از دست رفته تلاش بیشتری می کنید و یا دو: سبب میشه شما در آمدتون رو سرمایه گذاری کنید چون با سرمایه گذاری خودتون کمتر در معرض نرخ بالای مالیات بر در آمد قرار می دهید. ظاهرا این دو اثر در عمل همدیگر رو خنثی می کنند و تغییر نسبتا کوچک در مالیات بر در آمد تاثیر چندانی روی انگیزه برای فعالیت اقتصادی نمی گذاره. در مورد مالیات بر سود سرمایه قضیه پیچیده تر است. از سویی کم کردن مالیات سود بر سرمایه سبب افزایش سرمایه گذاری میشه و از سوی دیگه سبب میشه که خیلی ها ترجیج بدهند برای فرار از مالیات در آمدشون از کارشون رو تبدیل به سرمایه گذاری های کم بازده بکنند که در عمل باعث بی رمق شدن اقتصاد میشه. به هر حال در مورد اینکه با کمی افزایش مالیات دقیقا چه اتفاقی می اقته و این که الان وقتش هست یا نه بحث زیاده و هر کس نظری داره. (این کتاب رو هم ببینید.)

در این میان یک حلقه اقتصادی به نام supply side economics که ایده های اقتصاد به پایین چکنده بالا هم منتج از نظرات اونهاست با شدت و حدت از این تاثیر کاهش مالیات ها دفاع می کنند. به نظر اونها نه تنها این کاهش مالیات سبب افزایش انگیزه میشه با رونق اقتصادی که سبب میشه در نهایت درآمد مالیاتی رو افزایش هم می ده. یک چیزی که شمای خواننده باید بدونی اینه که این حلقه اقتصادی در دهه های اخیر تا حد زیادی اعتبار علمی اش رو در دنیای اقتصاد از دست داده است (منبع) و نظر خیلی از اقتصاد دانهای گردن کلفت مخالف نظر اونهاست. فقط اشاره می کنم که در سال ۲۰۰۳ چهارصد و پنجاه اقتصاد دان شامل بیست و چهار برنده جایزه نوبل طی نامه معروفی که به بوش نوشتند با این قضیه مخالفت کردند. (بعد هم دویست و پنجاه اقتصاد دان دیگه که سر credential های بعضی از اونها هم دعوا بود یه نامه نوشتند و از کاهش مالیات ها حمایت کردند.) بعدا هم دیدیم عملا حق با چهارصد و پنجاه اقتصاد دان بود (اینجا رو ببینید). نظر شخصی من اینه که قضیه انگیزه ها بیش از حد بزرگ شده و به بهونه اون بحث مالیات به گروگان گرفته شده است. یعنی جماعت پول دار با تهدید از دست دادن انگیزه هی قدم قدم جلو تر اومدند و ثروت طبقه متوسط آمریکا رو بیشتر و بیشتر از دستش در آوردند.